90 lat „konstytucji notariatu polskiego”
W dniu 27 października 1933 r. zostało wydane rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Prawo o notariacie (Dz. U RP 1933, nr 84, poz.609). Nazywane niekiedy „konstytucją notariatu polskiego”, odegrało istotną rolę w dalszym rozwoju instytucji i pozwoliło na zachowanie tradycji wolnego notariatu nawet w niesprzyjającym okresie powojennym notariatu państwowego. Stanowiło także widoczny dowód skuteczności działań środowiska polskich notariuszy, ukoronowanie wysiłku poprzednich lat i potwierdzenie dokonań stosunkowo nielicznej prawniczej grupy zawodowej.
Rozporządzenie z 1933 r. oparte zostało na najlepszych europejskich wzorcach prawa o notariacie odwołujących się do tradycji francuskiego ustawodawstwa notarialnego. Notariuszy mianował minister sprawiedliwości. Stworzono – po raz pierwszy w skali całego kraju – samorząd zawodowy, choć tylko na podstawowym szczeblu izb tworzonych w okręgach sądów apelacyjnych, bez postulowanego przez środowisko drugiego, ogólnopolskiego stopnia. Organy izb – walne zgromadzenia oraz rady izb wybierane na 3-letnie kadencje – zdołały jednak doprowadzić do utworzenia namiastki samorządu na szczeblu centralnym w postaci odbywających się stale i cieszących dużym autorytetem Konferencji Prezesów i Wiceprezesów Rad Notarialnych. Utworzone w Warszawie, Poznaniu, Lwowie, Krakowie, Lublinie, Wilnie i Katowicach posiadały osobowość prawną. Prawo o notariacie stworzyło nowym organom samorządu dobre warunki do prowadzenia działalności unifikacyjnej w obrębie poszczególnych izb.
Duże znaczenie moralne i praktyczne miały przyznane samorządowi uprawnienia nadzoru nad notariuszami. Nadzór sprawowali także prezesi sądów okręgowych i apelacyjnych, zaś nadzór naczelny – minister sprawiedliwości. Od kandydatów na notariuszy wymagano ukończenia 30. roku życia, uniwersyteckich studiów prawniczych, 5-letniej aplikacji notarialnej zakończonej egzaminem notarialnym. Po zdaniu egzaminu aplikant stawał się asesorem notarialnym. Nie wiązało się z tym żadne uprawnienie do zatrudnienia w kancelarii czy pierwszeństwo w zakresie mianowania, a jedynie możliwość uzyskania upoważnienia do zastępowania notariusza.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości w Polsce działało ok. 600 notariuszy. W chwili wejścia w życie jednolitego prawa o notariacie było 779 notariuszy, zaś do chwili wybuchu II wojny światowej liczba ta wzrosła do 845 notariuszy. Duża aktywność środowiska notariuszy w Polsce przedwojennej przejawiała się także w wydawaniu stojącego na wysokim poziomie merytorycznym czasopisma „Przegląd Notarialny”, a pod koniec okresu międzywojennego także „Kwartalnika Prawa Prywatnego”. Problemy notariatu poruszane były także w dwutygodniku „Notariat i Hipoteka”.
Wolny notariat polski, reaktywowany ustawą z dn. 14 lutego 1991 r., kontynuuje najlepsze tradycje notariatu, który powstał 90 lat temu. Tak jak dla naszych poprzedników i dla nas najważniejsza jest służba państwu i obywatelom oraz nieustająca dbałość o bezpieczeństwo obrotu prawnego, którego fundamentem są dokumenty sporządzane w formie aktu notarialnego.